İstanbulun simvollarından biri olan Qız qalası bu gün turistlərin ən çox ziyarət etdiyi yerlərdən biridir. Bir vaxtlar Damalis və Leandros kimi adlarla tanınan bu qüllə İstanbulda sevgi və zərifliyin simvolu olmaqla yanaşı, şəhərin ən romantik məkanıdır.

Qız qalasının tarixi miladdan əvvəlki dövrlərə gedib çıxır. Tarixi dəlillərə nəzər saldıqda qüllədən ilk dəfə eramızdan əvvəl 410-cu ildə bəhs edildiyini görürük. Afinalı Alkibiades tərəfindən inşa edilən qüllə Bosfor boğazından keçən gəmilərə nəzarət etmək və vergi toplamaq üçün istifadə olunurdu.

Bu qala haqqında çoxsaylı rəvayətlər dillərdə dolaşır. Lakin tarixi faktlara görə qalnın tikilişi eramızdan əvvəl 341-ci ildə təsadüf edir. Belə ki,  yunan Chares (yaxud Xaris) qüllənin yerləşdiyi ərazidə həyat yoldaşı  üçün mərmərdən sarkofaq tikdirir.

İstanbulun Roma hakimiyyətinə keçməsindən sonra Bizans imperatoru Manuel Komnenos (I Manuil) binanı daşlarla möhkəmləndirərək, tam qüllə kimi layihələndirərək müdafiə qalasına  çevirdi. Osmanlı dövründə yenidən bərpa edilən qüllə mehter qrupunun nümayişlərinə səhnə olub. Tarixi boyu dəfələrlə dağıdılan və bərpa edilən bu qüllə hazırda Üsküdarın Salacak sahilində kafe, muzey və restoran kimi fəaliyyət göstərir.

İstanbulun fəthi zamanı venesiyalılar bu qüllədən əsas kimi istifadə edərək Bizanslılara kömək etmişlər. Fateh Sultan Mehmet İstanbulu fəth etdikdən sonra bu qülləni qalaya çevirərək ətrafına toplar yerləşdirdi. Boğazın güclü müdafiəsi sayəsində bu yerə ehtiyac az oldu və zaman keçdikcə şou mərkəzinə çevrildi.

Osmanlılar dövründə qüllə həm də karantin otağı və sürgün yeri kimi istifadə olunub.

Qız qalasının köhnə adlarını belə sadalaya bilərik: Arkla, Damalis və Leandros qalası. Bu adlar haqqında müxtəlif əfsanələr dolaşır. Bu yazımızda bu tarixi qalanın tarixi əhəmiyyəti və adları barədə məlumatları diqqətinizə çatdıracayıq.

Qız qalası haqqındakə əfsanələrdən birinə görə ,  Bizans imperatorunun  qızı 18 yaşında bədbəxt hadisə nəticəsində ölür. İmperator bu qalnı məhz qızına görə inşa etdirib.

Başqa bir rəvayətə görə isə  Battal Qazi Səlcuqlular dövründə Üsküdar təkfurunun qızına aşiq olur. Bu vəziyyəti istəməyən Tekfur qızını Qız Qalasına həbs etdirir.

Başqa bir rəvayətə görə isə  İstanbul afinalıların nəzarəti altında olarkən buraya Chares adlı bir admiral nəzarət edirdi. Makedoniya kralı I Filippin təhlükəsinə qarşı göndərilmiş bu admiralın həyat yoldaşı İstanbulda vəfat etmişdir. Admiral Chares  bu gün Qız qalası kimi bildiyimiz yerdə əfsanəvi qalanı inşa etdirir .

Yunan mifologiyasından başqa bir əfsanə də var, lakin bu, əslində qülləyə uyğunlaşdırılmış və illər ərzində yanlış şəkildə yayılan başqa bir əfsanənin versiyasıdır. Hazırda qüllənin yerləşdiyi Afrodita məbədlərindən birinin olduğu və burada Qəhrəman adlı bir keşişin yaşadığı deyilir. Leandros adlı gənc rahibəyə aşiq olur və o, hər gün qarşı sahildən məbədin yerləşdiyi adaya üzərək gedirmiş. Leandros yolunu azmasın deyə, qəhrəman adada od yandırdı. Fırtınalı günlərin birində yanğın söndü, Leandros çimərkən yolunu azdı və boğularaq öldü. Qəhrəman yeganə sevgisinin öldüyünü eşidəndə dözə bilməyib intihar edir. Bu hekayənin mənşəyi Çanaqqalaya gedib çıxır. Leandros əslində Abydos (Eceabat) bölgəsindən Sestusa (Çanaqqala) üzməkdə idi.

Əlimizdə olan məlumatlara baxmayaraq, qüllənin memarı və ya qülləni əslində kimin tikdiyi bəlli deyil.

Qalanın ilk adı “kiçik qala” mənasını verən Arkla və ya Arcladır.

İstanbulun fəthindən sonra qüllə sökülərək yerinə taxta maket tikilib. Qeydlərə görə, bu taxta qüllə də 1719-cu ildə baş verən yanğında məhv olub.

Qız qalasının daş variantını Osmanlı memarlarından olan Nevşehirli Damat İbrahim Paşa hazırlayıb. Xəttat Rakım Əfəndi 1857-ci ildə qülləni tam inşa edərək təhvil verib.

Qala və qülləsi  1830-cu ildə vəba epidemiyası zamanı karantin mərkəzi kimi istifadə edilib.

Buradakı qüllədən mayak kimi xidmət etmək üçün məşəl formalı mayak quraşdırılır. 1920-ci ildə bu mayak avtomatik işıqlandırma sistemi ilə əvəz edilir.

Lakin bir qədər sonra bu qala  radiostansiya kimi də istifadə olunub.

1964-cü ildə qala və qüllə Türkiyə Müdafiə Nazirliyinin istifadəsinə verilir. Bu tarixdən sonra qüllə 49 il müddətinə icarəyə verilib.

Bu gün qala və qüllə turistlərin ən çox ziyarət etdiyi məkanlardan biridir. Burada olduqca yüksək zövqlə bəzədilmiş restoran və kafelər yerləşir. Son illər isə bu məkanda  evlənən gənclər nigah mərasimi təşkil edirlər.